پیامِ مشرق by Allama Iqbal

(۷) پیامِ مشرق

(۱) لالۂ طور

شہید ناز او بزم وجود است

دل من روشن از سوز درون است

بہ باغان باد فروردین دہد عشق

عقابان را بھای کم نہد عشق

ببرگ لالہ رنگ آمیزی عشق

نہ ہر کس از محبت مایہ دار است

درین گلشن پریشان مثل بویم

جہان مشت گل و دل حاصل اوست

سحر می گفت بلبل باغبان را

جہان ما کہ نابود است بودش

نوای عشق را ساز است آدم

نہ من انجام و نے آغاز جویم

دلا نارائے پروانہ تا کی

تنی پیدا کن از مشت غباری

ز آب و گل خدا خوش پیکری ساخت

بہ یزدان روز محشر برہمن گفت

گذشتی تیز گام اے اختر صبح

تہی از ہای و ہو میخانہ بودی

ترا اے تازہ پرواز آفریدند

چہ لذت یارب اندر ہست و بود است

شنیدم در عدم پروانہ میگفت

مسلمانان مرا حرفی است در دل

بکویش رہ سپاری اے دل ایدل

رہے در سینۂ انجم گشائی

سحر در شاخسار بوستانے

ترا یک نکتۂ سر بستہ گویم

بہل افسانۂ آن پا چراغی

ترا از خویشتن بیگانہ سازد

زیان بینی ز سیر بوستانم

برون از ورطۂ بود و عدم شو

ز مرغان چمن نا آشنایم

جہان یارب چہ خوش ہنگامہ دارد

سکندر با خضر خوش نکتہ ئی گفت

سریر کیقباد، اکلیل جم خاک

اگر در مشت خاک تو نہادند

دمادم نقش ہای تازہ ریزد

چو ذوق نغمہ ام در جلوت آرد

چہ میپرسی میان سینہ دل چیست

خرد گفت او بچشم اندر نگنجد

کنشت و مسجد و بتخانہ و دیر

نہ پیوستم درین بستان سرا دل

بہ خود باز آورد رند کہن را

سفالم را می او جام جم کرد

خرد زنجیری امروز و دوش است

خرد اندر سر ھر کس نہادند

گدای جلوہ رفتی بر سر طور

بگو جبریل را از من پیامی

ھمای علم تا افتد بدامت

خرد بر چہرۂ تو پردہ ہا بافت

دلت می لرزد از اندیشۂ مرگ

ز پیوند تن و جانم چہ پرسی

مرا فرمود پیر نکتہ دانے

ز رازی معنی قرآن چہ پرسی؟

من از بود و نبود خود خموشم

ز من با شاعر رنگین بیان گوی

ز خوب و زشت تو ناآشنایم

تو اے شیخ حرم شاید ندانی

چو تاب از خود بگیرد قطرۂ آب

من اے دانشوران در پیچ و تابم

میارا بزم بر ساحل کہ آنجا

سراپا معنی سر بستہ ام من

مگو از مدعای زندگانی

اگر کردی نگہ بر پارۂ سنگ

وفا ناآشنا بیگانہ خو بود

مپرس از عشق و از نیرنگی عشق

مشو اے غنچۂ نورستہ دلگیر

مرا روزی گل افسردہ ئی گفت

جہان ما کہ پایانے ندارد

بہ مرغان چمن ہمداستانم

نماید آنچہ ہست این وادی گل

تو خورشیدی و من سیارۂ تو

خیال او درون دیدہ خوشتر

دماغم کافر زنار دار است

صنوبر بندۂ آزادۂ او

ز انجم تا بہ انجم صد جہان بود

بپای خود مزن زنجیر تقدیر

دل من در طلسم خود اسیر است

نوا در ساز جان از زخمۂ تو

نفس آشفتہ موجی از یم اوست

ترا درد یکے در سینہ پیچید

کرا جوئی چرا در پیچ و تابی

تو اے کودک منش خود را ادب کن

نہ افغانیم و نے ترک و تتاریم

نہان در سینۂ ما عالمی ہست

دل من اے دل من ایدل من

چہ گویم نکتۂ زشت و نکو چیست

کسی کو درد پنھانی ندارد

چہ پرسے از کجایم چیستم من ؟

بہ چندین جلوہ در زیر نقابی

دل از منزل تہی کن پا برہ دار

بیا اے عشق اے رمز دل ما

سخن درد و غم آرد، درد و غم بہ

نہ من بر مرکب ختلی سوارم

کمال زندگی خواہی بیاموز

تو میگوئی کہ آدم خاکزاد است

دل بیباک را ضرغام رنگ است

ندانم بادہ ام یا ساغرم من

تو گوئی طایر ما زیر دام است

چسان زاید تمنا در دل ما

چو در جنت خرامیدم پس از مرگ

جہان ما کہ جز انگارہ ئی نیست

چسان اے آفتاب آسمان گرد

تراش از تیشۂ خود جادۂ خویش

بمنزل رھرو دل در نسازد

بیا با شاہد فطرت نظر باز

میان آب و گل خلوت گزیدم

ز آغاز خودی کس را خبر نیست

دلا رمز حیات از غنچہ دریاب

فروغ او بہ بزم باغ و راغ است

ز خاک نرگسستان غنچہ ئی رست

جہان کز خود ندارد دستگاہی

دل من رازدان جسم و جان است

گل رعنا چو من در مشکلی ہست

مزاج لالۂ خود رو شناسم

جہان یک نغمہ زار آرزوئی

دل من بی قرار آرزوئی

دوام ما ز سوز ناتمام است

مرنج از برہمن اے واعظ شہر

حکیمان گرچہ صد پیکر شکستند

جہانہا روید از مشت گل من

ہزاران سال با فطرت نشستم

بہ پہنای ازل پر می گشودم

درونم جلوۂ افکار این چیست؟

بخود نازم گدای بی نیازم

اگر آگاہی از کیف و کم خویش

چہ غم داری، حیات دل ز دم نیست

تو اے دل تا نشینی در کنارم

ز من گو صوفیان با صفا را

چو نرگس این چمن نادیدہ مگذر

بہ شبنم غنچۂ نورستہ می گفت

زمین را رازدان آسمان گیر

زمین را رازدان آسمان گیر

ضمیر ین فکان غیر از تو کس نیست

زمین خاک در میخانۂ ما

سکندر رفت و شمشیر و علم رفت

ربودی دل ز چاک سینۂ من

ز پیش من جہان رنگ و بو رفت

مرا از پردۂ ساز آگہی نیست

نوا مستانہ در محفل زدم من

عجم از نغمہ ہای من جوان شد

عجم از نغمہ ام آتش بجان است

ز جان بیقرار آتش گشادم

مرا مثل نسیم آوارہ کردند

خرد کرپاس را زرینہ سازد

ز شاخ آرزو بر خوردہ ام من

خیالم کو گل از فردوس چیند

عجم بحریست ناپیدا کناری

مگو کار جھان نااستوار است

رمیدی از خداوندان افرنگ

قباے زندگانی چاک تا کی

میان لالہ و گل آشیان گیر

بجان من کہ جان نقش تن انگیخت

بہ گوشم آمد از خاک مزاری

مشو نومید ازین مشت غباری

جہان رنگ و بو فہمیدنی ہست

تو می گوئی کہ من ہستم خدا نیست

بساطم خالی از مرغ کباب است

رگ مسلم ز سوز من تپید است

بحرف اندر نگیری لامکانرا

بہر دل عشق رنگ تازہ بر کرد

ہنوز از بند آب و گل نرستی

مرا ذوق سخن خون در جگر کرد

گریز آخر ز عقل ذوفنون کرد

(۲) افکار

گل نخستین

ہلال عید

The New Moon Of Eid

تسخیر فطرت

The Conquest Of Nature

The Fragrance Of The Rose

نوای وقت

The Song Of Time

فصل بھار

حیات جاوید

افکار انجم

Thoughts of the Stars

محاورۂ علم و عشق

Discourse of Knowledge and Love

سرود انجم

Song Of The Stars

نسیم صبح

The Morning Breeze

پند باز با بچۂ خویش

The Falcon’s Advice To Its Youngster

کرم کتابی

کبر و ناز

حکمت و شعر

Philosophy And Poetry

کرمک شبتاب

Chant of Camel-Driver

The Raindrop And The Sea

محاورۂ ما بین خدا و انسان

A Dialogue Between God And Man

ساقی نامہ

شاہین و ماہی

The Young Fish And The Eaglet

کرمک شبتاب

اگر خواہی حیات اندر خطر زی

Live Dangerously

جہان عمل

The World Of Action

حکمت فرنگ

The Wisdom Of The West

حور وشاعر

The Houri And The Poet

زندگی و عمل

Life And Action

God’s Country

نامۂ عالمگیر

Alamgir’s Letter

Servitude or Worship

چیستان شمشیر

The Riddle Of The Sword

بہ مبلغ اسلام در فرنگستان

To A Muslim Missionary In England

غنی کشمیری

خطاب بہ مصطفی کمال پاشا

Lines Addressed To Mustafa Kamal Pasha

(۳) می باقے

بہار تا بہ گلستان کشید بزم سرود

حلقہ بستند سر تربت من نوحہ گران

می تراشد فکر ما ہر دم خداوندی دگر

مرا ز دیدۂ بینا شکایت دگر است

بہ این بھانہ درین بزم محرمی جویم

خیز و نقاب بر گشا پردگیان ساز را

بملازمان سلطان خبری دہم ز رازی

بیا کہ ساقی گلچہرہ دست بر چنگ است

صورت نپرستم من بتخانہ شکستم من

ہوای فرودین در گلستان میخانہ میسازد

از ما بگو سلامی آن ترک تند خو را

آشنا ہر خار را از قصۂ ما ساختی

خوش آنکہ رخت خرد را بہ شعلۂ می سوخت

بیار بادہ کہ گردون بکام ما گردید

تیر و سنان و خنجر و شمشیرم آرزوست

دانۂ سبحہ بہ زنار کشیدن آموز

ز خاک خویش طلب آتشی کہ پیدا نیست

موج را از سینۂ دریا گسستن میتوان

صد نالہ شبگیری صد صبح بلا خیزی

باز بہ سرمہ تاب دہ چشم کرشمہ زای را

فریب کشمکش عقل دیدنی دارد

حسرت جلوۂ آن ماہ تمامی دارم

بشاخ زندگی ما نمی ز تشنہ لبی است

فرقی ننہد عاشق در کعبہ و بتخانہ

بیتو از خواب عدم دیدہ گشودن نتوان

این گنبد مینائی این پستی و بالائی

ہوس منزل لیلی نہ تو داری و نہ من

دلیل منزل شوقم بدامنم آویز

در جہان دل ما دور قمر پیدا نیست

گریۂ ما بی اثر نالۂ ما نارسا ست

سوز سخن ز نالۂ مستانۂ دل است

سطوت از کوہ ستانند و بکاہی بخشند

نہ تو اندر حرم گنجی نہ در بتخانہ می آیی

تب و تاب بتکدۂ عجم نرسد بسوز و گداز من

مثل آینیہ مشو محو جمال دگران

جہان عشق نہ میری نہ سروری داند

خواجہ یی نیست کہ چون بندہ پرستارش نیست

بیا کہ بلبل شوریدہ نغمہ پرداز است

خاکیم و تند سیر مثال ستارہ ایم

عرب از سرشک خونم ہمہ لالہ زار بادا

نظر تو ہمہ تقصیر و خرد کوتاہی

سر خوش از بادۂ تو خم شکنی نیست کہ نیست

اگرچہ زیب سرش افسرو کلاہی نیست

شعلہ در آغوش دارد عشق بی پروای من

بتان تازہ تراشیدہ ای دریغ از تو

(۴) نقش فرنگ

A Message (To The West)

جمعیت الاقوام

The League Of Nations

شو پنہاور و نیچہ

Schopenhauer And Nietzsche

فلسفہ و سیاست

Philosophy And Politics

صحبت رفتگان در عالم بالا

An Assemblage In The Other World

حکیم اینشتین

جلال و ھگل

Jalal And Hegel

محاورہ مابین اوگوست کنت و مرد مزدور

Dialogue Between Auguste Comte And The Labourer

جلال و گوتہ

Jalal And Goethe

پیغام برگسن

Bergson’s Message

میخانۂ فرنگ

The Wine-Shop Of The West

موسیولینن و قیصر ولیم

Dialogue Between Lenin And Kaiser Wilhelm

خرابات فرنگ

The Tavern Of The West

خطاب بہ انگلستان

A Word To England

قسمت نامۂ سرمایہ دار و مزدور

Division Between The Capitalist And The Labourer

نوای مزدور

The Labourer’s Song

آزادی بحر

The Freedom Of The Sea

Small-scale, detailed